همه چیز درباره پرده کعبه مشرفه
رسول خدا(ص) خانة کعبه را با پارچة یمنی پوشانید، بعد از پیامبر(ص) عمر و عثمان کعبه را با قَباطی که پارچه‌ای از مصر و سفید و نازک است پوشش دادند.(5) بعضی هم گفته‌اند: کعبه قبل از اسلام هم با قَباطی پوشیده می‌شد.
پوشش کعبه سابقه‌ای دیرینه در تاریخ بیت‌الله الحرام دارد. این امر در دوره‌های مختلف سبب می‌شد که در کنار سایر مناصب خانه خدا، برای نگهداری و تعویض این پوشش منصبی با عنوان پرده‌داری ایجاد شود.
اولین کسی که خانه کعبه را پوشاند
در اخبار و روایات اسلامی به افراد مختلف اشاره شده است. چنانچه در منابع تاریخی این امر را به دوره حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) منسوب می‌دارند و گفته می‌شود نخستین فردی که نسبت به پوشش کعبه اقدام کرد:
1ـ ابراهیم(ع) یا اسماعیل(ع) اولین کسانی بودند که خانة کعبه را پوشانده‌اند.[1]
2ـ در روایات متعدّدی از اهل سنّت هم آمده است که تُبّع (اسعد حمیری) اولین کسی است که کعبه را با پوشش کامل پوشانیده و برای آن دری قرار داد تا خانة کعبه بسته شود، این سخن برخی از اهل‌سنت می‌باشد.[2]
3ـ ابن حجر در این زمینه روایات مختلفی را آورده و سپس این‌گونه بین روایات جمع می‌کند:
الف: اسماعیل اولین کسی است که کعبه را پوشانده است.
ب: عدنان احتمالاً اولین شخصی است که بعد از اسماعیل، کعبه را پوشانده است.
ج: تُبع اولین کسی است که کعبه را با انطاع (چرم) و وصایل (پارچه‌ای زینتی از یمن) پوشانده است.[3]
نتیجه اینکه: مطابق روایاتی که از اهل‌بیت(ع) به ویژه امام صادق(ع) رسیده، باید اولین پوشش کعبه را از سوی ابراهیم یا اسماعیل(ع) دانست.[4]
سیر تاریخی جنس و رنگ جامة کعبه
کعبه در جاهلیّت با انطاع (چرم) پوشانده می‌شد، رسول خدا(ص) خانة کعبه را با پارچة یمنی پوشانید، بعد از پیامبر(ص) عمر و عثمان کعبه را با قَباطی که پارچه‌ای از مصر و سفید و نازک است پوشش دادند.[5] بعضی هم گفته‌اند: کعبه قبل از اسلام هم با قَباطی پوشیده می‌شد.[6]
هارون الرشید در دوران خود فرمان داد که جامة کعبه از قباطی مصر بافته شود که در سال 190 هجری آماده و بر کعبه انداخته شد.[7] در سال 200 هجری، حسین بن حسین أفطس طالبی علوی، رو به سوی مکه نهاد و در شورشی که ایجاد نمود مکه را به تصّرف خویش در آورد و به درون کعبه قدم گذارد و سپس تمامی جامه‌های آن را برداشت و از آن خود نمود. آن گاه به وسیلة دو جامه از ابریشم سبک که یکی زرد و دیگری سفید بود کعبه را پوشانید.[8]
در دوران خلافت مأمون به وی اطلاع دادند که جامة دیبای قرمز کعبه پیش از رسیدن زمان قرار دادن جامة دوم نمناک و فرسوده می‌شود. مأمون در این‌باره از «مبارک طبری» که در آن هنگام فرستادة ویژة او به مکه بود پرسید: کعبه در چه جامه‌ای بهتر و زیباتر خواهد بود؟ او در جواب گفت: در جامة سپید، پس مأمون فرمان داد جامه‌ای از دیبای سفید بافتند و در سال 206 هجری بر کعبه معظمه آویختند.[9]
در بعضی از نوشته‌ها همچنین آمده است: در دوران جاهلیّت، قریش در پوشش کعبه به صورت اشتراکی عمل می‌کردند، پوشش کعبه تا زمان ابو ربیعة بن مغیرة به این کیفّیت ادامه یافت و همو بود که گفت: این مسئولیت را یک سال من به تنهائی به عهده می‌گیرم و یک سال به عهدة قریش باشد و تا آخر عمر این کار را ادامه داد. سپس رسول خدا(ص) کعبه را با پارچة یمانی پوشاند. علی(ع) و خلفای سه گانه و مأمون و متوّکل عباسی هم (این گونه) به کعبه جامه پوشاندند.[10]
فاکهی گفته است: مأمون خلیفة عباسی کعبه را با دیبای سفید پوشانید، بعد از او همچنین بود تا در دوران فاطمیون بین سالهای 567ـ 297 هـ (فاطمیون دولتی را در تونس تأسیس کرده و حکمرانی آنان به مصر و سوریه و لبنان و فلسطین گسترش یافت)[11] کعبه با دیبای سفید پوشیده شد و محمد بن سبکتکین جامة کعبه را از دیبای زرد تهیّه کرد.[12]
آغاز پوشش کعبه با رنگ سیاه
الناصر لدین الله، خلیفه عباسی، (حکومت 575-622ه.ق) نخستین کسی است که کعبه را با دیبای (ابریشم) سیاه رنگ پوشاند و از آن زمان به بعد تا کنون کعبه سالی یک بار با جامة سیاه پوشیده می‌شود.[13]
فارسی می‌گوید: از آن هنگام دیبای سیاه هم‌چنان به عنوان جامه برای کعبه معمول گردید.[14]
علّت سیاه بودن پوشش خانه کعبه
به نظر می‌رسد با توّجه به حرارت فوق العادة خورشید در مکه و استقامت بیشتر رنگ سیاه در برابر آفتاب جامة کعبه از بهترین پارچه‌ها با رنگ سیاه تهیّه می‌شود.
بافت پرده خانه خدا
در حال حاضر برای بافت پرده کعبه مشرفه از ۷۰۰ کیلوگرم ابریشم استفاده می‌شود که این کار عظیم را ۲۰۰ کارشناس برعهده دارند. این پرده روز نهم ذیحجه بر خانه خدا نصب می‌گردد.
کارگاه بافت کعبه مشرفه در سال 1346 هجری قمری به دستور ملک عبدالعزیز تاسیس شد، مکان این کارگاه ابتدا در اجیاد بود، پس از طرح توسعه به جرول «القبه» منتقل شد و ساختمان جدیدی برای کارگاه در ام الجود در جاده قدیم مکه در 1397 هجری قمری افتتاح شد.
مراحل بافت پرده کعبه شامل رنگ آمیزی، بافت خودکار، بخش آزمایشگاهی، بخش چاپ، بخش زربافی و نقش اندوزی و بخش جمع آوری، پرده است.
پرده کعبه مشرفه از ابریشم طبیعی رنگ شده به رنگ سیاه بافته می‌شود که بیش از 700 کیلوگرم ابریشم برای تهیه آن به کار می‌رود.
عبارت‌های مقدسی همچون «لا إله إلا الله محمد رسول الله» و «سبحان الله و بحمده» و «سبحان الله العظیم» و «یا حنان یا منان یا الله» بر روی پرده نوشته شده است.
ارتفاع پرده کعبه 14 متر است و در یک سوم بالایی پرده، کمربندی زربافی شده با طلا و نقره که بر روی آن آیات قرآنی با خط ثلث مرکب با نقش و نگارهای اسلامی احاطه شده است که طول آن 45 متر است و از 16 قطعه تشکیل شده است. این کمربند با بیش از 120 کیلوگرم نخ طلا و 25 کیلوگرم نخ نقره تهیه می‌شود.
در باب کعبه، پارچه‌ای زربافی شده با نخ‌های طلا و نقره قرار می‌گیرد.
افزون بر بافت پرده کعبه مشرفه که هر سال انجام می‌شود کارگاه همچنین پرده داخلی کعبه را می‌بافد.
به سبب ازدحام جمعیت زائران، برخی کارکنان مامور نگهداری و مراقبت دائمی از آن هستند.
کارگاه بافت کعبه امروز یک مشخصه بارز از نشان‌های ویژه مکه مکرمه به شمار می‌رود.
پرده کعبه نشانه احترام، ارزش و اعتبار این خانه مقدس است. در تاریخ آمده است حضرت اسماعیل(ع) کعبه را جامه می‌پوشانید.
همچنین آمده است عدنان بن عاد جدّ بزرگ پیغمبر(ص) نخستین کسی بود که کعبه را با پارچه پوشانید.
پس از او افراد زیادی در پیش از اسلام کعبه را پوشش می‌دادند و آن را وظیفه‌ای دینی می‌دانستند و هر کس تمایل داشت خانه کعبه را مس کند، مجاز بود و می‌توانست به آزادی و در هر زمانی این کار را انجام دهد.
هر سال پس از شست‌وشوی کعبه با گلاب ناب ایرانی، پرده جدید کعبه در روز نهم ذیحجه «روز عرفه» یک روز قبل از عید قربان، زمانی که تقریباً همه حجاج برای انجام عمل وقوف در سرزمین عرفات حضور دارند تعویض می‌شود و پرده سال قبل به صورت تکه تکه به سران کشورهای اسلامی اهدا می‌شود.
چرا پرده کعبه سیاه است؟
یکی از مهمترین ویژگی‌هایی که چشم هر زائر مسلمانی را به خانه کعبه مجذوب می‌کند، رنگ سیاه پارچه‌های نصب شده در اطراف خانه خدا است.
در قرآن کریم درباره رنگ پرده کعبه موضوعی نیامده است و از نظر تاریخى نیز درباره رنگ پرده کعبه آگاهى زیادى وجود ندارد.
با این وجود گفته شده که رسول خدا(ص) بر کعبه پرده سیاه پوشاند. درباره پوشش و پرده کعبه بنا بر آنچه در برخى روایات آمده، نخستین بار حضرت اسماعیل بر کعبه پرده انداخت، اما راویان اخبار (مورخان) بر این باورند که اسعد بن تبع حمیرى نخستین کسى بود که در عصر جاهلى کعبه را ابتدا با پوششى از چرم و سپس با پارچههاى مخطط حریر یمنی پوشاند. پس از آن نیز قریشیان به کمک هم پوشش کعبه را تأمین مىکردند و کعبه با چادرهاى خز زرنگار سبز و زرد و باکتان نازک پوشیده مىشد.
در همین حال به نقل از عباس بن عبدالمطلب نقل شده است: رسول خدا(ص) در حج خود بر خانه کعبه جامه گران‌بهاى سیاه پوشاند. در روایت ابن سعد، نوع پارچه مشخص نشده است، اما واقدى مىگوید: پارچه‌ها یمنى بود.
پرده کعبه در روایات داراى اهمیت فراوانى است و در برخى روایات از آن تعبیر به دامان خداوند متعال شده است که هر کس دست در آن دامان زند و به آن پناهنده شود در امان مىماند.
تنها رسول خدا(ص) پس از فتح مکه مکرمه که اهل آن را بخشید، در باره عبداللَّه بن خَطَل فرمود: عبداللَّه را بکُشید، گرچه به کعبه پناه برده باشد.
مراحل بافت پرده کعبه
پرده کعبه معظمه همه ساله در روز نهم ذی الحجه که حجاج بیت الله الحرام در صحرای عرفات به سر می‌برند، تعویض می‌شود و بخشهایی از پرده قبلی به رسم تبرک برای کشورها فرستاده می‌شود.
پرده کعبه از پنج تکه تشکیل می‌شود که چهارتکه برای دیوارهای این مکان مقدس و قطعه پنجم مخصوص در کعبه می باشد.
ارتفاع پوشش کعبه ۱۴ متر است و نواری که دور تا دور بالای پوشش را فرا گرفته و بر آن آیات قرآن نوشته شده است، ۹۵ سانتیمتر عرض و ۴۷ متر طول دارد.
پوشش ویژه در کعبه که «البرقع» نامیده می‌شود از ابریشم ساخته می شود و ارتفاع آن ۵/۶ و عرض آن ۵/۳ متر است.
این پرده در کارخانه‌ای بافته می شود که مقر آن در مکه است. این کارخانه با داشتن ۴۵۰ کارگر، مراحل مختلف ساخت پرده کعبه مانند آماده‌سازی نخ، پارچه، ملیله کاری، دوخت و تکمیل آن را بر عهده دارد.
ملیله کاری آیات قرآن کریم با نخ طلا و نقره بر روی پارچه‌ای مشکی در اینکارخانه توسط هنرمندان ملیله کار، تماما دستی بافته می‌شود.
دوخت پرده کعبه حدود ۲۰ میلیون ریال سعودی (۳/۵ میلیون دلار) هزینه دارد.
جزئیاتی از پرده جدید کعبه
هزینه تمام شده این پوشش ۲۰ میلیون ریال سعودی است و از ابریشم طبیعی که به رنگ سیاه در می‌آید تهیه شده است. ارتفاع این پوشش ۱۴ متر بوده و در یک سوم فوقانی آن کمربندی با عرض ۹۵ سانتی متر و طول ۴۷ متر مشاهده می‌شود که شامل ۱۶ قطعه مربع شکل می باشد، این قطعات با تزئینات اسلامی مزین شده است.
خانه کعبه را با پارچه‌اى مى‌پوشانند. و این کار را (پرده دارى یا کسوت خانه خدا) مى‌گویند. طبق بعضى از روایات، اولین کسى که خانه خدا را پرده پوشانید، حضرت آدم(ع) بوده است.
ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است: «اولین کسى که خانه خدا را با مو پوشانید حضرت آدم(ع) بوده است».
و در من لایحضره الفقیه روایت کرده است: نخستین کسى که خانه خدا را با پارچه پوشانید، حضرت ابراهیم(ع) بوده است.
طبق بعضى دیگر از روایات، اولین کسى که خانه خدا را پرده پوشانید، حضرت اسماعیل(ع) بوده است.
120 کیلو طلا در دوخت پرده کعبه
پرده کعبه که 45 متر طول دارد، شامل 16 قطعه است که به صورت نوار که بر روی آن سوره «اخلاص» در داخل مرجعی با نقش و نگارهای اسلامی منقوش شده است.
برای دوخت پرده کعبه مکرمه از 120 کیلوگرم منسوجات طلا به قیمت 20میلیون ریال سعودی استفاده شده است.
ساخت پرده کعبه مکرمه شامل چند مرحله از جمله رنگ آمیزی، بافت، آزمایشات، چاپ و جمع آوری آن است.
بیش از 700 کیلوگرم حریر در ساخت پرده کعبه به کار رفته است تا پس از رنگ آمیزی و بافت مورد استفاده قرار گیرد.
حریر به کار رفته در ساخت پرده خانه خدا از نوع خالص است و بر روی آن جمله «لااله الا الله محمد رسول الله» و «سبحان الله و بحمده» و «سبحان الله العظیم» و «یاحنان یا منان یا الله» نقش خواهد بست.
ارتفاع پرده بالغ بر 14 متر و در یک سوم قسمت بالایی آن نواری از طلا و نقره که منقوش به آیات قرآنی به خط ثلث و نقش و نگارهای اسلامی است.
پرده کعبه که 45 متر طول دارد، شامل 16 قطعه است که به صورت نوار که بر روی آن سوره «اخلاص» در داخل مرجعی با نقش و نگارهای اسلامی منقوش شده است.
در ساخت پرده کعبه از 120کیلوگرم طلا و 25کیلوگرم نقره استفاده شده است.
ساخت پرده کعبه یکی از ویژگی‌های برجسته شهر مکه است که سالانه هزاران هزار زائر بازدیدکننده از اقصی نقاط جهان را به خود جلب می کند.
مجازات زندان به خاطر کندن نخ از پرده کعبه
کشیدن سیگار در کلیه نقاط مسجدالحرام و نیز مسجدالنبی(ص) ممنوع بوده و مجازات حبس دارد، همچنین کندن حتی نخ از پرده کعبه جرم محسوب می‌شود و مجازات زندان دارد.
[1] ـ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیّه، چاپ سوم، 1367 ش، ج4، ص215 ج1. الحرالعاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چاپ پنجم، 1403ه، ج9، ص 324. و ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1410ه ، ج 3، ص 585.
[2] ـ ازرقی، محمدبن عبدالله، اخبار مکه، بیروت: دارالاندلس، ص250ـ 249 . ابن حجر عسقلانی، همان، ج3، ص 585.
[3] ـ ابن حجر عسقلانی، همان، ج3، ص586.
[4] ـ صدوق، محمد بن علی بن الحسین، من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1404ه ،ج2، ص232 و ص235، ج 2286.
[5] ـ الازرقی، پیشین، ص 253. ابن حجر عسقلانی، پیشین، ج3، ص585.
[6] ـ ابن هشام، السیرة النبوّیة، بیروت: داراحیاء التراث العربی،( بی تا)ج2، ص211.
[7] ـ فصلنامه میقات حج، شماره 26، زمستان 1377، ص116.
[8] ـ همان، ص116.
[9] ـ همان، ص117ـ 116.
[10] ـ ابن هشام، پیشین، ج1، ص25، پاورقی شماره 4.
[11] ـ المنجد فی الاعلام، مادّه فطم.
[12] ـ ابن حجر عسقلانی، پیشین، ج3، ص587.
[13] ـ همان، ص587. ابن هشام، پیشین، پاورقی.
[14] ـ فصلنامه میقات حج، پیشین، ص122.
