مناسبت‌های حج تمتع (ذی قعده و ذی حجه)
۱- دحو الارض:
بیست و پنجم ماه ذیقعده روز «دحو الارض»؛ یعنی گسترده شدن زمین است، روزی که رحمت خدا در آن منتشر شده است. این روز یکی از روزهای بسیار شریف است و عبادت در آن اجر و ثواب بسیاری دارد و در تمام سال یکی از چهار روزی است که روزه آن معادل روزه هفتاد سال است.
پس از خشک شدن زمین از زیر کعبه مشرفه، سپس سرزمین منا، بعد مشعرالحرام و پس از آن صحرای عرفات گسترش یافت.
امام باقر(ع) فرمود: «آن گاه که خداوند اراده کرد زمین را خلق کند، باد را دستور داد تا بر آب وزید و موجی ایجاد شد، موج‌ها کف کردند و کف‌ها در محل کعبه چون کوه جمع شدند، سپس زمین را از زیر آن گسترانید.»
امام صادق(ع) نیز فرمود: «خداوند زمین را از زیر کعبه به سوی منا گسترانید، سپس آن را از منا به سوی عرفات وسعت داد، آن گاه زمین را از عرفات گسترانید، بنابراین زمین از عرفات است و عرفات از منا، و منا از کعبه است.»
بر این اساس مکه را «ام‌القری» نیز می‌نامند.
یکی از مستحبات این روز غسل است و دیگری خواندن دو رکعت نماز پیش از ظهر که در هر رکعت بعد از حمد سوره و الشمس بخواند. دعاهایی نیز برای این روز در کتب ادعیه وارد شده است.
2- شهادت امام جواد(ع):
آخر ماه ذی قعده روز شهادت امام محمد تقی(ع) است. آن حضرت در سال صد و نود و پنج هجری در مدینه به دنیا آمد. در نه سالگی یا بنابر نقلی در هفت سالگی پدر بزرگوارش امام رضا(ع) به شهادت رسید و امامت به ایشان منتقل شد. در آن زمان مامون که خلیفه وقت به شمار می‌رفت، از نفوذ امام جواد(ع) در مدینه بر خود ترسید و دستور داد تا ایشان را از مدینه به بغداد احضار کردند، مامون به ظاهر احترام خاصی به آن حضرت می‌گذاشت و بر همین اساس دختر خود ام‌الفضل را به ایشان ترویج کرد.
امام جواد(ع) پس از چندی اقامت در بغداد به حج مشرف شد و در مراجعت در مدینه اقامت کرد که مرگ مامون فرا رسید و برادرش معتصم خلافت را غصب کرد. معتصم نیز بر خلافت خود ترسید و حضرت را به بغداد طلبید و سرانجام ام‌الفضل به تحریک عمویش معتصم آن حضرت را در سال دویست و بیست هجری در بیست و پنج سالگی مسموم کرد. آن حضرت جوان‌ترین امام است که شهید شد و کنار قبر جدش امام موسی کاظم(ع) در کاظمین دفن گردید. دوران امامت آن حضرت شانزده یا هیجده سال بود.
3- دهه اول ذی حجه:
پیامبر(ص) فرمود: «هیچ روزی در دنیا محجوب‌تر از اعمال و عبادات دهه اول ذی حجه نیست و هیچ شبی با فضیلت‌تر از شب‌های آن نیست.»
«سه طایفه می‌توانند در هر جای بهشت که مایل بودند منزل کنند: افرادی که سوره توحید را در دهه اول ذی‌حجه دویست مرتبه بخوانند.»
یکی از مستحبات این دهه، خواندن دو رکعت نماز بین مغرب و عشا است که در هر رکعت بعد از حمد یک مرتبه سوره توحید و این آیه را بخواند: «و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناها بعشر، فتم میقات ربه اربعین لیله. و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح و لا تتبع سبیل المفسدین.»
دعاهایی نیز برای این روز در کتب ادعیه وارد شده است.
4- شهادت امام محمد باقر(ع):
هفتم ماه ذی حجه، روز شهادت امام محمد باقر(ع) است. آن حضرت در سال پنجاه و هفت هجری در مدینه به دنیا آمد و مادرش دختر امام حسن مجتبی(ع) بود. در سی و هشت سالگی پدر بزرگوارش امام سجاد(ع) به شهادت رسید و امامت به ایشان منتقل شد. در دوران آن حضرت که میان بنی‌امیه و بنی‌عباس برای غصب خلافت جنگ و درگیری بود، ایشان از این فرصت کمال استفاده را در جهت تربیت شاگرد و استحکام و گسترش تشیع و انقلاب فرهنگی نمود.
آنچه از اخبار و آثار در علوم دین و تفسیر و احکام از آن حضرت روایت شده است گویای تسلط ایشان بر علوم اولین و آخرین است.
از محمدبن مسلم روایت شده است که هر امر مشکلی را از امام باقر(ع) سوال می‌کردم تا آن که سی هزار حدیث از ایشان پرسیدم.
یکی از غلامان آن حضرت می‌گوید: روزی در خدمت آن حضرت به مکه رفتیم، چون آن حضرت داخل مسجدالحرام شد و نگاهش به کعبه افتاد و گریست، به طوری که صدای مبارکش در میان مسجد بلند شد، عرض کردم: پدر و مادرم به فدای تو، مردم شما را به این حال نگاه می‌کنند، خوب است صدای خود را پایین بیاورید. حضرت فرمود: «وای بر تو، چرا گریه نکنم در حالی که امید است خداوند به خاطر گریستن من نظر رحمتی بر من کند و فردا نزد او رستگار باشم.»
سرانجام آن حضرت پس از نوزده سال امامت، در سال صد و چهارده هجری به دستور هشام بن‌عبداملک مروان مسموم شد و در قبرستان بقیع دفن گردید.
امام صادق(ع) پس از شهادت پدر بزرگوارش دستور می‌داد در حجره پدرش چراغ روشن کنند.
5- شب و روز عرفه:
این شب یکی از شب‌های بافضیلت است و کسی که این شب را به عبادت بپردازد اجر و ثواب صد و هفتاد سال عبادت را دارد.
روز عرفه یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است و روزی است که خداوند سفره جود و احسان خود را برای بندگانش گسترده و شیطان را خوار و ذلیل کرده است.
یکی از مستحبات این روز غسل است.
ثواب زیارت امام حسین(ع) در این روز معادل هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد بلکه بالاتر است.
بعد از خواندن نماز عصر و پیش از خواندن دعای عرفه، دو رکعت نماز زیر آسمان بجا آورد و به گناهان خود اعتراف کند تا به ثواب عرفات برسد.
6- شب و روز عید قربان:
شب عید قربان یکی از چهار شبی است که احیای آن مستحب است و درهای آسمان در این شب به روی بندگان باز است. یکی از مستحبات روز عید قربان، غسل است و دیگر این که پس از پانزده نماز (از ظهر روز عید تا صبح روز سیزدهم) این تکبیرها را بخواند: «الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد، الله اکبر علی ما هدانا، الله اکبر علی مارزقنا من بهیمه الانعام، و الحمدلله علی ما ابلانا» و هر چه می‌تواند این تکبیرها را تکرار کند.
دعاهایی نیز برای این روز در کتب ادعیه وارد شده است.
7- ولادت امام هادی(ع):
پانزدهم ماه ذی حجه روز ولادت با سعادت امام علی‌النقی(ع) است. آن حضرت در سال دویست و دوازده هجری در مدینه به دنیا آمد. در هشت سالگی پدر بزرگوارش امام جواد(ع) به شهادت رسید و امامت به ایشان منتقل شد. امام هادی بعد از پدرش دو سال در دوره حکومت معتصم عباسی بود، سپس دوره‌های حکومت واثق، متوکل، منتصر، مستعین، معتز، و معتمد عباسی را نیز درک کردند. در میان حکام وقت، متوکل عباسی بیش از دیگران، آن حضرت را مورد اذیت و آزار قرار داد. او کینه و عداوتش نسبت به اهل بیت(ع) بیش از دیگران بود و چون برخلافت خود ترسید آن حضرت را از مدینه به بغداد احضار کرد. دوره امامت آن حضرت سی و چهار سال بود. چهارده سال آن را در مدینه و بیست سال در سامرا به سر بردند. تا این که در جمادی الاخر سال دویست و پنجاه و چهار هجری در چهل و دو سالگی به دست معتمد عباسی مسموم و در سامرا در خانه خودش دفن شد.
8- عید سعید غدیر خم:
هجدهم ماه ذی حجه روز عید غدیر است، روزی که خداوند در آن گناهان شصت ساله مومنان را می‌آمرزد و در این روز آزاد می‌کند دو برابر آنچه را که ماه رمضان از آتش جهنم آزاد کرده است. یک درهم انفاق در راه خدا در این روز معادل هزار درهم است.
از امام صادق(ع) سوال شد: آیا برای مسلمانان عیدی جز جمعه و عید فطر و قربان وجود دارد؟ امام فرمود: «بلی، عیدی که حرمتش از سایر اعیاد بیشتر است و آن عید غدیر است».
برخی از مستحبات این روز عبارتند از:
1- انجام غسل.
2- خواندن زیارت امین‌الله و جامعه کبیره.
3- خواندن دو رکعت نماز پیش از ظهر، در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه آیه‌الکرسی و دوه مرتبه سوره انا انزلناه ...
ثواب این نماز معادل صد هزار حج و صدهزار عمره و برآمدن حاجات دنیوی و اخروی است.
4- گفتن تبریک و تهنیت با این جمله: «الحمدلله الذی جعلنا من المتمسّکین بولایة امیرالمومنین و الائمة علیهم السلام.»
9- روز مباهله و خاتم بخشی:
بیست و چهارم ذی‌حجه روز مباهله است.
در این روز حضرت علی(ع) انگشتر خود را در حال رکوع به سائل داد و این آیه در شان وی نازل شد: «انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلاه و یوتون الزکاه و هم راکعون.»
از مستحبات این روز، انجام غسل و خواندن نماز روز عید غدیر است.
10- نزول سوره هل اتی (دهر):
در روز بیست و پنجم ماه ذی حجه سوره «هل اتی» در شان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) نازل شد. حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) برای ادای نذرشان جهت شفای بیماری امام حسن(ع) و امام حسین(ع) سه روز روزه گرفتند. روز اول نزدیک غروب مسکینی در خانه آن حضرت را زد و اظهار گرسنگی کرد، آن بزرگواران غذای خود را به او دادند و خود با آب افطار کردند. روز دوم یتیمی و روز سوم اسیر در خواست کمک کردند و آن بزرگواران غذای خود را به آنها دادند و خود با آب افطار کردند. این آیه اشاره به این موضوع دارد: «ویطعمون الطعام علی حبّه مسکینا و یتیما و اسیرا»
